Khrihfa Innchungkhar: Fale Sining le Chimhhrin Cawnpiaknak (I)

Pathian a duhmi fale ngeihnak ding ah cun a dam mi innchungkhar si hmasa a herh. A dam mi innchungkhar sinak ding ah cun a thianghlim mi thitumhnak ngeih hmasa a herh. A thianghlim mi thitumhnak ngeih nak ding ahcun hrinṭhan cang mi nungak le tlangval si hmasa a herh. Chimhhrin khawh ti lomi fale tampi kan ngeih nak aruang cu, hrinṭhan si rih lomi nulepa nih innchungkhar kan dirh caah asi. Hrinṭhan asi rih lomi nulepa nih cun a fale cu zeitin dah Pathian bia cu a cawnpiak khawh hna lai? Pathian a hngal lomi pa nih cun zei tin dah a innchungkhar cu a hruai thiam lai? Pathian bia in hram aa bunh lo nak innchungkhar ahcun zei tin dah ngakchia cu khrihfa nunzia in an ṭhan khawh lai? Pathian ṭihzah a hngal lomi innchungkhar ahcun zeitin dah nule va cu an i dawt thiam hnga? Nu le va hmanh aa daw lomi nih cun zei tin dah ngakchia cu an chimhhrin khawh hna lai? Chimhhrinnak le cawnpiaknak a um lo nak innchungkhar ahcun zei tin dah fale nih a hman mi lam cu an hngalh lai i an zulh khawh lai? Innchungkhar cu Pathian nih a Amah sunparnak caah a sermi asi (Matthai 19:4-6; Genesis 2:18, 21-24; Hebru 3:4). Nule va cu Jesuh khrih nih Khrihfabu a dawt bantuk in aa daw ding ah Pathian nih a dirh mi asi (Efesa 5:25-29). Fale cu Pathian nih nulepa sin ah thluachuah rosung pekmi an si (Salm 127:3). Nulepa nih fale cu khrihfa nun can ziaza le cawnpiaknak ṭhanter ding ah nawl pek a si (Deuteronomi 6:6-9; Efesa 6:4). Fale nih nulepa nawlngaih le upat ding ah Pathian nih ṭuanvo a pek vemi an si (Efesa 6:1-2). Caaah, a dam mi innchungkhar kan ngeihnak ding ah cun Pathian bia ah kan kir ṭhan a herh. Khrih nunzia in a ṭhangmi fale kan ngeihnak ding ahcun Bible nih a kan cawnpiakmi bantuk in innchungkhar kan i dawt le zohkhenh a herh.

Nule Va Ṭhennak

Chimh khawh ti lomi ngakchia an um nak cu a rawkmi innchungkhar ah an ṭhan caah a si. A rawkmi innchungkhar a um hi, Bible cawnpiakning in thitumhnak an rak ngeih lo le an i ṭhithruai lo caah a si. United States Census Bureau nih a langhter mi cu “America ram chung ah 2 kum 18 tang ngakchia 23% nih single parent nu lawng silole pa lawng he khua an sa” a ti. America ah chungkhar kong kherhhlainak ah a thiam ngaimi American Psychological Association nih 2013 ah Article “Marriage & Divorce” timi tlangtar report an pek mi cu “50% hrawng hi nuleva aa ṭhenmi an si” tiah an langhter. 1 A voihnihnak nupi le pasal a ngei ṭhanmi hna hi 70% tluk ṭhennak a um ṭhan an ti. 2 Nule va ṭhennak nih hin ngakchia an nunnak lamthuan tiang a hrawh ṭheo. America ram chung ah tongtlami tam bik hi single parent chungkhar in a ra mi an si. Single parent chungkhar nih ngakchia an ṭhannak ding ah hmunhma environment ṭha a serpiak kho lo. Cucaah ngakchia an lungput le ruahnak lei ah an der ngai ngai.

National Library of Medicine nih News ah an tialmi cu “Reasons for Divorce” tlangtar in zei ruang ko ah dah hi tluk hin America ram chung ah nuleva ṭhennak hi a tam tiah phun 10 a ruang hna an langhter: 3 1. Biahalnak a tam tuk (I zumh lonak a tam tuk) 2. Pakhat le pakhat kar ah i pumpeknak a chambau 3. Nuleva si hlan ah midang he sualnak ngeih cangmi a tam tuk 4. Caan i pek lo 5. No tuk lio in i ṭhitumh 6. Chungkhar caah timhtuahnak ngeih lo 7. Fa ngeih khawh lo 8. Zu le si ai tong 9. I velh 10. Chawva lei ah an chambau hna ti a si.

1. National Library of Medicine nih News ah an tialmi cu “Reasons for Divorce” tlangtar in zei ruang ko ah dah hi tluk hin America ram chung ah nuleva ṭhennak hi a tam tiah phun 10 a ruang hna an langhter:
   Biahalnak a tam tuk (I zumh lonak a tam tuk)
2. Pakhat le pakhat kar ah i pumpeknak a chambau
3. Nuleva si hlan ah midang he sualnak ngeih cangmi a tam tuk
4. Caan i pek lo
5. No tuk lio in i ṭhitumh
6. Chungkhar caah timhtuahnak ngeih lo
7. Fa ngeih khawh lo
8. Zu le si ai tong
9. I velh
10. Chawva lei ah an chambau hna ti a si.

Top 1-3 nih a langhter mi cu aa thenmi tampi hi nungak le tlangval an rak si lio te ah midang he nulepa sualnak a rak tuah cangmi an sinak hi a si. Pathian nih nuleva kar lawng ah tuahding a rak sermi cu an duhning in an rak hman. Pathian nih tinh ning in siloin taksa nuamhnak le diriamhnak ah an hman. Cu bantuk an rak tuah cang caah nuleva kar ah dawtnak le zumhnak a chambau. Thil pakhat ton tikah sual phawt a fawih i pakhat le pakhat theihthiam an i harh. Sihmanhsehlaw Pathian aa bochan i thianghlim tein nungak le tlangval hna nih thitumhnak an tuah tikah cun ṭhennak hi a tlawm. The National Marriage Project i Director a simi Dr. Brad Wilcox nih cun, “Conservative a simi hna thianghlim tein ṭhihtumhnak a tuahmi hna cu 15% nak tlawm lawng hi ṭhennak a um tiah a ti.” 4 Khrihfa innchungkhar hna zong hi ṭhennak cu a um ve ko. Siahmanhsehlaw thianghlim tein le Jesuh Khrih hrambunh in chungkhar a sermi hna caah cun ṭhennak hi a tlawm hrimhrim.

Ṭhitumnak

Innchungkhar cu a tling cia in ser a si lo. Pathian nih pa pakhat le nu pakhat cu a fonh hna i pumkhat ah a ser hna. Pathian nih vawlei ser hram aa thawk tein chungkhar cu a rak dirh. Adam cu amah lawng tein a um hi a ṭhalo tiah a ti caah bawmtu ding ah Eve a serpiak (Genesis 2:18). Cucaah pa nih cun a nule pa nakin a dawt deuh dingmi cu amah he fonhmi le pumkhat ah sermi a nupi hi a si (Genesis 2:24). Cu ve bantuk thiamthiam in nu zong nih midang nakin a upat deuh dingmi le a dawt dingmi cu a va hi a si. A dam mi innchungkhar ngeihnak ding ahcun kan no lio tein aa thawk cang. Thianghlim tein ṭhitumhnak tuahnak nih hin Pathian lung a lawmhter. A thiangmi ṭhitumhnak a um tikah nuleva kar lak ah dawtnak a thawng. Siknak a tlawm i i zumh lonak a tlawm. Pakhat le pakhat kar ah theihthiamnak a um. Fale hna nih nule pa konglam an theih tikah an caah role model lamhmuhsak tu ṭha ah a cang.

Nule Va Sinak le Ṭuanvo

Chungkhar cu Jesuh Khrih sin in a rami dawtnak in a hram bunh a si. Innchungkhar tampi a rawh theo tawn hi, ṭhitumhnak hrampi ah Jesuh Khrih an rak bunh lo caah a si. Innchungkhar damnak caah cun pa he nu he ṭuanvo an ngei. Va sinak in ṭuanvo a um bantukin nupi sinak in ṭuanvo a um ve. Cathiang nih cun tihin a ti, “Vale hna, Khrih nih khrihfabu cu a dawt i a nunnak a pek bantukin, nannih zong nih nan nupile kha nan dawt hna awk a si” (Efesa 5:25). Jesuh Khrih nih Khrihfabu cu a dawt tuk caah a nunnak tiang a pek. Nupi a thimi vale vialte nih hin kan nupi le cu kan nunnak dihlak in dawt ding hi kan rian a si. Psychologist hna nih an chimmi cu nu nih hin zeidang nakin hmasa bik ah an duh bikmi cu vale nih dawt hi a si tiah an ti. 5 Innchungkhar cheukhat kan dam lonak a ruang tampi lakah a ngan ngaimi cu vale nih nupi le dawt kan chambau tuk caah a si. Nu nih cun va an ngeih lai ah vale nih dawtnak tein zohkhenh, ṭhithruai, le kilven ding hi an i ruahchan ngaingai mi a si. Va le nih nupi le hi thinlung lawng siloin hmurka hrim in kan dawtnak hi kan langhter awk a herh. Laimi pale tampi hi nupi le dawtnak langhter lei ah hin kan chambau ngaingai. Hmurka in dawtnak chim hi kan caah a har ngaimi a lo. Nupi le cu nifatin in hmurka tel in cun kan dawtnak hna langhter lengmang ding a si. 

Nupile cu kan hmurka lawng siloin kan tuah sernak hrim in kan langhter awk a si. Nule va kan si hnu zong in i dawtnak cu thar chuah ṭhan lengmang ding a si. Laksawng cawkpiak a herh ahcun cawkpiak ding. Vacation lakpi a herh ahcun lakpi ding. Chawhvahpi a herh ahcun chawnh vahpi ding. Kan nupi le nih an duhmi, an i lawmhnak, le an huammi tuahpi le tuahpiak cu kan rian ngan pakhat ah kan i chiah awk a si. Nupi le nih innchungkhar ah an i lawmh tikah hin innchungkhar a tluang. Nule an i nuamh lo tikah cun chungkhar a buai. Fale hna herh lo ah sik an tong. Cucaah cun a nuammi chungkhar kan sinak ding ah cun dawtnak in a khatmi chungkhar kan si a herh. 

Cathiang nih cun, “Nupi hna, Bawipa tang i nan i dor bantukin nan vale tangah i dor u” tiah a ti (Efesa 5:22). Vale nih kan duh bikmi hi upat le ṭihzah a si. Pale nih nupi le fale cawmken ding cu kan rian a si. Kan cawmkenmi hna nih kan bia an ngaih tikah ah hin kan i lawm. Abik in kan nupi le nih an kan upat tikah dawt ah kan ruah. Pa le nih cun bia el aṭhawng tukmi nu cu zei tik hmanh ah dawt an i harh. Pa sinak in a rami thinlung le ruahnak nih hin upat hi a hlam. Kan dawtmi hna nih a kan upat tik ah hin kan i lawm. Riantuan ah kan ṭhaa tho. Sihmanhsehlaw upatnak a um lonak hmuh ahcun zei thil tuah hmanh ah a tluang kho lo. Cucaah cun a dam mi inchungkhar kan sinak ding ahcun Bible cawnpiakmi kan zulh a herh. Vale nih kan fale nakin kan dawt deuh dingmi cu kan nupi le hi an si. Vale nih cun zei dang nakin kan nupi le dawt hi a biapi bik ah kan chiah awk asi. Nupi le zong nih zei dang nak in va le upat hi a biapi ah an chiah awk a si. Cuticun khua kan sak ahcun kan fale zong an dam lai i kan chungkhar zong a nuam lai.

Pathian nih chungkhar cu Amah sunparnak caah a ser

Pathian nih mipa le minu cu pum khat ah a ser hna i vawleicung ah tefa tampi ngei ding in thluachuah a pek hna (Genesis 1:28). Buanchukcho hnu ah, Pathian nih Noah cu a thawh i, “Fa tampi in ngei hna u law nan fale cu vawlei cung khuazakip ah khat hna seh” tiah a ti (Genesis 1:9). Pathian nih aa dawh tukmi ṭhitumhnak in chungkhar a ser tikah tefa tampi ngeih dingin timhtuahnak a ngei. Vawlei cung ah hin kharh hna sehlaw Sertu Pathian Ka sunparnak hi langhter hna seh ti hi a duhmi cu a si. Innchungkhar a um hnawh chan cu sertu Pathian sunparnak langhter hi asi. Fa a ngeilo mi chungkhar zong nih an um hnawh chan cu Pathian sunparnak thiamthiam caah a si. Fa kan ngeih lo caah thluachuah kan hmu lo ti siloin Pathian nih tinhpiakmi a ngeih ve hna caah a si ko. Nule va i dawtnak in Pathian dawtnak langhter hi a si.

5 Ngakchia hna hi Pathian nih chungkhar a dirh tikah nu le va caah thluachuah rosung a pek mi an si. Salm 127:3-5 nih cun “Fale hi Bawipa sinin kan hmuhmi ro an si, thluachuah a kan pekmi an si. Mipa nih a no lioah a ngeihmi fapa hna cu ralkap kut chung cantiang bantuk an si. Cu bantuk cantiang a thalbawm khat in a ngeimi cu mi lunglawm a si! Biaceihnak hmun ah a ral kha a ton hna tikah a sung bal lai lo.” Hi cacaang nih fa a ngei kho lo mi hna cu thluachuah a hmu lo mi an si, silole fale lawng hi thluachuah an si a ti duhnak a si lo. Fale hi Pathian sin in a rami thluachuah rosung an si tinak a si. Cucaah ngakchia hi Pathian nih thluachuah rosung nulepa a pek mi hna an si bantukin nulepa cu cawm kengtu le chimhrintu si dingah rian khinh mi an si. Cathiang nih cun nulepa hna cu, “Na fale kha fel tein na cawnpiak hna lai i, na inn chung i na ṭhut ah siseh, lam i na kal ah siseh, na ih ah siseh, na thawh ah siseh, na chim lengmang hna lai”tiah a ti (Deuteronomi 6:4-9). Nulepa nih fale cu khrihfa nun can ziaza le cawnpiaknak ṭhanter ding ah nawl pek a si (Efesa 6:4).

Ngakchia tampi chimh an ngaih lonak le thut dir ning an thiam lo nak cu innchungkhar ah cawnpiaknak le chimhhrinnak a tlawm tuk caah a si. Ngakchia hna nih Pathian an theih lo le Biakinn an phak duh lo hi innchungkhar ah thlacam ṭinak a tlawm tuk caah a si. America ah Khrihfabu kherhhlainak bochan ngaimi Lifeway research hna nih, “kumkhat ah High School a dihmi 70% nih hin biakinn an phan ti lo” tiah an ti. 6 Biakinn an kal taknak a ruang tampi lakin phun nga ka hun langhter: 1. College ka kai cang caah a si. 2. Chungtel pawl nih kong ceih le soisel a tam tuk. 3. Chungtel dang hna he pehtlaihnak le hawikomhnak ka ngei lo. 4. Ka rian ruang ah Biakinn ka phan kho ti lo. 5. Khrihfabu nih a dirpi mi Political le Social issues ruang ah a si ti te hna a si. Sihmanhsehlaw a ruang bik cu innchungkhar ah Pathian thangthatnak le thlacamnak a tlawm tuk caah a si ko. Innchungkhar ah Pathian bia cawnnak a tlawm deuh poh ahcun vawlei kalning in a kal deuh ko. Innchungkhar ah thlacamnak a tlawm deuh poh ahcun Pathian he i hlat deuh a si ko.