US ah a ummi Laimi Khrihfa Innchungkhar Kan Hmaanthlak (I)

Innchungkhar kong he pehtlai in Bible ca caang a um len. Tahchunhnak ah Efesa 5:21 - 6:4 tiang ti bantuk, Kolose 3:18-25 ti bantuk, Phungthlukbia 17:1, 19:18 ti bantuk hi an um len. Sihmanhsehlaw, a biafang (a caang) cun kan chim khawh dih, kan by-heart dih ko na in, kan nunnak ah kan langhter kho lo. Tuchun ah hin hi Bible caang tampi kha hrilhfiah i, caan lak in Bible ning in kan nun awk a si ti chim ka tim lo. US ah Laimi innchungkhar nih kan tonmi le kan sining hmanthlak hi, kan theih cia dih a si ko na in a thar in kan ruah than i zei ti kan nun ah dah a that deuh lai ti hi ruat ti ding in kan sawm hna. Keimah nih "Zei tindah kan nun ah a that deuh lai," timi ruahnak (a phi) ka chuah kho lai lo. Kan zapi te in kan ruat ti hna lai. Kan caih ti hna lai i, a phi kan chuah khawh lo hmanh ah fim a kan chimtu a si khawhnak hnga ruah ti le tuaktaan ti kan sawm hmasa hna. 

Innchungkhar kong chim hi thil har ngai pakhat ah ka ruah. Genesis cauk kan zoh ah cun, Eve cu Adam hnakruh bak a si tik ah, aa then kho ding ah ka ruat hna lo na in, vawleicung lem-cang Elizabeth Taylor te hna cu innchungkhar voi 9 a ser (va 9 a ngei) i, cu bu ah Elizabeth cu kan uar tuk rih thiam caah, innchungkhar kong chim hi thil har ngaingai pakhat a si tiah ka ruahnak a si. 

Biakam Hlun cauk kan zoh tik zong ah, kan uar ngaimi Solomon Siangpahrang te hna kha, nupi 1000 (nu-tak he nu-chun he fonh in) a ngei ti asi (1 Siang 11:3). Abraham le a fa le chan ah cun, an sal nu le he zong fa an ngei ko hna. Hi bantuk in Biakam Hlun cauk ah cun innchungkhar kong hi i zohchunh ngai awk a um lo ti tluk a si. Moses Nawlbia ah "Nupi cung nu duh in siseh, va cung paduh si seh, nan tuah lai lo," tiah a ti ko nain, David te hna Solomon te hna zong nih an rak zul kho lo. 

Biakam Thar cauk tu ah cun, Mithiang Paul nih "Khrihfa Upa cu Nupi pakhat lawng a ngeimi an si lai," (1 Timote 3:12) tiah a um. Cu lawng si lo in, innchungkhar i dawt a herhnak kong cu Paul nih Efesa Cakuat ah siseh, Kolose Cakuat ah siseh tampi in a tial. Innchungkhar nuam sernak ding ah nu he pa he fa le he i hmuh thiam a herhnak kong kan hmuh ko na in kan zul kho lo. Zei ruang ah dah US ummi Laimi innchungkhar hi kan buai tawn hnga ti hi ruat ti ding in kan sawm hna. 

Hlanlio Laimi Inchungkhar Sining 

Kan Laimi hi nupi tampi a ngeimi (polygamy) innchungkhar kan rak si. Hlan lio ah cun, Nupi ah nu-tak pakhat i chiah i, nu-chun tampi a rak ngeimi kan rak si. Cucaah, a cheu khat kan Bawi le hna hi, nu-chun an thit hmasa hna i a hnu ah nu-tak a thimi zong an rak um. Nu-chun tampi an ngei hna na in, ro le rah vialte cu nu-tak fa lawng nih an rak co. Paa-khat fa an si i, unau ah an i ruat ko na in, nuu-khat fa hi i daw deuh in um a rak si. 

A tawinak i chim ah cun, nu tak lawng hi man manh an si i, nu chun cu man an manh tuk hna lo. Phun le hram he a pehtlaih caah, nu chun hi man an manh hna hmanh ah tlawm deuh in manh a si tawn. 

Bawi a si lomi, mi thawng-tha deuh zong nih nupi hi pahnih pathum a ngeimi an um ve ko. Keimah ka theih tiang ah, Thantlang ah palek a rak tuanmi pa cu, nupi pahnih a ngei i, a inn ah an pahnih in an rak um ti i, a dawt zong an rak i daw ngai. Ka theih hlan chinchin ah cun bawi le mi thawng deuh nih cun, nupi tampi an rak ngei ko ti hi an kan chimh tawnmi a si. 

Kan Laimi nih innlak nupi zong ngeih kan rak hmang thiamthiam. Hi innlak nupi hna hi, mah inn ah um ter lo in, anmah inn te an sak piak hna i, a lang in an inn le an lo cu an tuaktan piak hna. Man manh lo an si caah, an fa le kha inn lak fa tiah an ti theu hna. 

Kawl tuanbia ah Mindone-min hi nupi 80 reng lo a ngei ti a si. Mandalay tlang ah pathian a va bia i, a tum pah ah a fapa Thi-baw le a hawi le nih an rak thah i, Thi-baw siangpahrang a si ka ah hin, thutdan an rak i cuh hna i, a fapa le tamtuk an rak thi ti hi, tuanbia ah kan hmuh. Hlan lio ah cun, nupi tamtuk ngeih ruang ah, fa le zong ro le rah i cuh i a that mi an rak tam pi.

Laimi hi Khirhfa kan si hnu ah, Khrihfa hmasa hna le Baibal nih an kan cawnpiak bantuk in, nupi pakhat lawng ngeih ding hi Laimi Khrihfa nih kan hman. Cucu, Khrihfa innchungkhar nuamhnak ah a pakhat nak a biapi cem mi a si. Cu nih cun, kan miphun zong a ngan a dam ter deuh lai ti hi ka zumh. Kan fa le hi, zeibantuk dirhmun an phanh zong ah kan zohkhenh hna i, nu le pa zong an tar-tlung tiang a zohkhenh tu miphun kan si. Sifakmi ram ah kan um caah, kan thil ngeihmi vialte kan i hrawm dih i, a dawt zong kan i daw i, kan nu le kan pa hna hi, kan Pathian chang tu an si zungzal. Sihmanhseh law, nitlak ram i kan pem tik ah, nitlak ram nunphung nih kan nunphung a hrawh ve sual lai ti hi phan ngaingai ding a si tiah ka hmuh. 

Nitlak lei Ram Innchungkhar Sining 

Nitlak lei ram cu an rum caah, innchungkhar hi an i daw ngai ve ko nain, i hngatchan nak a tlawm deuh ngaingai. Mino hna hi, sianginn ca chim tu nih "Zei tindah nu le pa bochan lo in, an nun khawh lai," ti hi primary sianginn an kai lio in an cawn-piak cangmi hna a si. Kum 18 an tlin i college kai ding an si cun an nu le an pa sin in zeitluk tuan ah dah kan chuah khawh lai ti lawng khua an ruat cang. Cozah nih phaisa an cawih hna i, rian an tuan hlan chung cham lo khawh a si; rian an tuan hnu zong ah tlawm tete in cham a si caah, nu le pa bochan lo in sianginn kai zong a fawi te. Cu nih cun, nu le pa le fa le pehtlaihnak le i dawt nak hi a zor ter ngaingai. 

Cu pin ah, nitlak lei ram ah cun thluak hman in riantuan a si deuh caah, a tam deuh cu nu nih hmuhmi phaisa le pa nih hmuhmi phaisa hi a tluk ngawt. Kan Lairam ah cun pum pawcawm nak ah thazaang hman a si tik ah, nu nih pa i bochannak hi a tam deuh na in, nitlak ram ah cun pawcawmnak ah nu nih pa i bochan nak hi a tlawm ngaingai i, innchungkhar ah dawtnak tam pi a zor ter tiah ka hmuh. Innchungkhar ah pakhat le pakhat kan i bochan nak nih, tlaihchan nak a chuah pi i, cu tlaihchan nak cu innchungkhar nuamhter tu ah a biapi ngai-mi sut tung pakhat a si. 

Cucaah, nitlak ram ah cun i bochannak a tlawm deuh caah i tlaihchan nak zong a tlawm deuh ve. Kan hnulei google i an tial ning ah cun, US ram ah hin nu le va tuah 100 ah tuah 45 cu a thenmi an si an ti. A voihnih nak a thi-um mi nu le va le bang cu, tuah 100 chung ah tuah 70 an i then than ti a si. Hi nih a langhter mi cu US i kan um i chaw le va in kan sining a nuam deuh hringhran ko na in, innchungkhar ah nuamh lonak hi kan Laimi lak zong ah a um ve lai i, nu le va a then mi kan tam chin lengmang kho ko ti hi a langhter mi a si. 

Laitlang lei Nupi Thit Ning 

Kan chim lengmang bantuk in Laimi cu sifak ram i a ummi kan si caah, hlan lio deuh ah cun pa nih nupi a hawl tik ah muidawh le ziaza thami a hawl na in, nu nih a va ding caah cun mi rum thawng deuh le a cawm kho tuding kha zoh deuh a rak si. Mah bantuk mirum le mi thawngtha nih ngaknu dawh kha thit ding ah an hal hna ah cun, nu le pa hrimhrim nih cu mirum thawng pa cu vaat ding ah, an fanu le kha a hnek bak in rak hnek a si ko. Cucaah cozah rian sang a tlaimi le mi rum deuh poh nih nupi dawh rak thit a si i, sifak saan tlai lo deuh cu ngaih chia in an um tawn caah, kan love song hla vial te hi, zuun ngaih nak hla lawng te an si dih. 

Hi ti i, nu le pa nih hnek chom i va ngeih hi mirang nih pre-arranged marriage an ti i, a cheu khat nitlak lei innchungkhar kong a tuaktan tu mifim hna nih cun, duh na lo in va ngeih ter hi, Thailand ram i pum a zuarmi hna nak in a chia-kha deuhmi phung ah an ruah. Kannih Laimi caah cun, kan tuah tawnmi phung pakhat ah kan ruat ko na in, sociologist pawl caah cun sal zuar phun khat a si ko tiah an ruah ve. 

Cu ti i, duh na lo in hnek chom in va kan ngeihter mi hna ruang ah, US i a ummi kan Laimi innchungkhar ah buainak tampi a chuak i, a cheukhat innchungkhar cu i then-cheu nak tiang in a chuak mi innchungkhar kan hmuh lengmang. 

Parcel le Bung-kuut 

A cunglei ah kan langhter cang bantuk in, Laimi cu sifak mi kan si caah nun nuam deuh i kan um khawhnak ding ah cun, kan duhlo mi pa he va thit-umh zong a ngamh mi kan si. Cubantuk cun, Malaysia ram i rian a tuanmi hna nih phaisa tlawmpal an vun ngeih i midang cawm kho an si cun, an khua i nungak dawh deuh kha nupi i cah le thit ding in, nu le pa nih tuaktan i nungak nih a duh ve ko ah cun, a duh set lomi (a uar set lo mi) tlangval zong Malaysia ah vat ding in va fuh kha, Malay a ummi nih bung-kuut tiah an ti. Bung-kuut ti hi chuncaw fun tinak a si rua. Chuncaw fun bantuk in Laitlang in Malaysia ah nupi ding i kuat kha bung-kuut ti cu a si. Cu cu Malaysia lei an biafang hmanmi a si nain, Laitlang lei in cun mirang holh kan hman ve. 

Hlasak thiam, aw tha Thawng Bawi nih, "Parcel hi maw ka chuahchan a si ko," timi hla a phuah ve. A hla a sullam cu, Laitlang i ai duh cukmakmi a nungak kha, chawva a ngei deuh i a rum deuh tiah ruahmi Malaysia a ummi tlangval nih a van in thit i, nungak a nu le a pa nih parcel (thil tom) bantuk in Malaysia ah an hei kuat ve caah, a ngaihchiatnak hla a phuah i, "Parcel hi maw ka chuahchan a si ko," timi hla a phuah ve. Hihi bung-kuut he a khat mi a si. 

Bung-kuut le Parcel kong kan tialnak a sullam a um. An bung-kuut mi hna nungak hi, Malay a phak i a vat dingmi tlangval a hmuh bak in a duh khawh bak lo ruang ah, an bung-kuut ko na in, i thi um kho lo in, a thenmi nungak tlangval an tam ngai ngai. 

Cu bantuk thiamthiam in tlawmpal cu hmun khat ah khua an sa ti ko na in, caan zeimawzat a rauh tik ah, tuar kho ti lo in, Malaysia ah a thenmi an um fawn. A cheu khat cu, US or ramthumnak phanh tiang a hngak mi an um ve. US le ramthumnak an phanh hnu ah, bung-kuut mi hrat cu, an va le kha an duh kho ti hna lo i, an i then hnu ah va dang a ngeimi tampi US ah hin an um cang. 

Hi vialte hi Khrihfa innchungkhar a nuamh ter lo tu hna a ruangah an i tel ve ti kha chim kan duh mi a si. 

Generation Gap or Cultural Gap 

Mirang te nih Generation Gap an timi cu, a upa cangmi nih khua kan tuak ning le, kan fa le nih khua an tuak ning a dan tuk mi hi Generation Gap tiah an timi a si. Vawleicung thil a thlen ning a ran tuk tik ah, upa nih cun a thlengmi kha kan dawi kho ti lo na in, kan fa le nih cun cu a thlengmi ning cun an kal cang tik ah, kan thil tuak ning le hmuh ning a dang tuk cang i, cucu generation gap an timi cu a si. Hla kong in hei chim ning law, keimah he a kum a rualmi Kawlram mi nih cun, Sai Htee Saing hi kan uar tuk na in, Ram Lian Sang (Sang Pui) te pawl nih cun, kan nih pawl nih kan uar khawh ve lomi Zaw Wun Htut khi an uar tuk ve hoi. Hla kan uar ning a dang tuk cang. Kei le bang cu, Kawlram ah a tu lio ah hin a ho dah an uar mi a si ti hmanh ka thei kho ti lo. Kanmah chan ah cun, Fam Men le Ngun Bu cu min thang an si na in, a tu chan ah cun, Van Hlei Sung le Khuaitizu hna an si hoi ai. Cucu generation gap cu a si i, thil kan uar mi le kan khuaruah ning a dan tukmi hi innchungkhar ah kan buai ngaimi a si. 

Cultural Gap ti cu, Lai holh in cun kan nunphung a dannak tiah leh ah cun a palh tuk lai lo dah ka ti. Tahchunhnak ah, mirang pawl cu rawl an ei tik ah tihang (soup) kha a lawng in an din dih hnu ah rawl an ei i, cu rawl cu ti, a si loah, din ding phun pa khat khat he an i dinh chih. Laimi cu rawl kan ei tik ah, tihang kan i dinh chih. Cucu kan nunphung ah a khat lomi pakhat a si. Kawl pawl cu upa deuh an upat nak hna a langhnak ding ah, mi kut an tlaih tik hna ah an kut hnih in midang kut an tlaih theu tawn hna. Mirang pa kha na kut hnih in a kut na tlaih ah cun, a khuaruah a har ngaingai ko lai. Mah hi Cultural Gap kan ti duhmi cu a si. Laimi cu kan fa le thla 2 thla 3 a simi kha amah te lawng ih ter kan siang lo i, kan sin ah kan i ih pi. Mirang cu hngakchia thla 2-3 kha upa sin ah ih ter phung a si bak lo. Kan nunphung a dannak tete ka van chim duh mi a si. 

US a phan mi Laimi caah cun generation gap lawng si lo in, cultural gap zong a um chih i, cucu kan buai khunnak a si. Laimi nih kan khuaruah ning le America mirang nih an khuaruah ning hi van le vawlei in a dan tik ah, kan fa le nih an ruah ning ah, "Kan nu le kan pa nih an kan daw lo," tiah an ruah ko. Kan nih nih kan dawt tuk hna ruangah kan sik mi hna khi, an kan daw lo tiah an ruah. Kan dawt hna ruang ah ruahnak kan pek mi hna khi, an kan daw lo tiah an ruah. Kan dawt hna ruang ah, an tuah dingmi kan thlauh tawnmi hna khi an kan daw lo tiah an ruah. 

Bianabia in ka van chim hmanh lai. Battle Creek ah Falam ka hawi le nu va cu, fanu pakhat te lawng an ngei. An fanu cu an dawt tuk hringhran i, a hngakchiat lio ah car seat cung hmanh ah thut ter siang lo in, an pom bu in mawtawka an cit pi tawn. 2022-23 academic year hi, 10th Grade a kai. Nai te cu, "Ka nu le ka pa nih an ka hrem tuk," a ti i, 911 a call i a saya pa sin ah i thial ding in palik (police) pa kha a chimh i, thial a tim. Kum 16 lawng a si rih caah, palik pa nih a thial ter lo. Anu le apa an ngaihchiat ning cu a mak. Cultural gap kan timi cu mah cu a si.

Cu bantuk thiam in, Milwaukee i a ummi kan chungkhat i a fanu (10th grade) zong driving licence hmanh a ngei rih lo na in, zinglei (zaan tim hnu) sumilam 1:30 ah mawtawka a mawngh i a hawinu sin ah a va kal. A nu le a pa nih a tlau rua an ti an kawl i, a thaizing ah a hawinu sin ah an va hmuh. Bia an hal tikah, nan ka daw lo tuk i nan sin um ka huam ti lo ti a si ko. Kanmah nih cun kan dawt tuk hna tiah kan ruah lio ah, kan fa le nih cun kan nu le kan pa nih an kan daw lo; an kan tlaih-hrem i kan huam lomi rian an kan tuan ter tiah an kan ruah. Cultural gap kan ngeih caah a si.